Mahonie

Mahonie komt oorspronkelijk uit het westen van Noord-Amerika en is in Europa geïntroduceerd voor de tuinbouw. De soort is in Groot-Brittannië, Nederland, België, Frankrijk en Duitsland plaatselijk ingeburgerd. In Vlaanderen gedraagt mahonie zich invasief en zorgt voor verstoringen van de duinvegetatie door struikvorming in duindoornstruwelen en duinbossen.

Hoe herken ik de mahonie?

Mahonie (Berberis aquifolium, ook wel bekend onder de oude naam Mahonia aquifolium) is een wintergroene, grillig vertakte struik die tot 1,5 m hoog kan worden. Aan het uiteinde van de bruingekleurde takken zitten kransen van samengestelde, oneven geveerde bladeren. De leerachtige, donkergroene bladeren zijn 6-7 cm lang en hebben een sterk gestekelde bladrand. Verder vormt de doornstruik trossen met gele, sterk geurende bloemen die aan het uiteinde van de takken staan. De blauwe bessen verschijnen na de bloei.

Bij identificatie kan verwarring optreden met de inheemse hulst (Ilex aquifolium) en met de hybriden Berberis aquifolium x Berberis repens en Berberis aquifolium x Berberis pinnata. Een verschil tussen mahonie en hulst is zichtbaar bij het blad: mahonie heeft samengestelde bladeren, terwijl hulst enkelvoudige bladeren heeft. Een ander verschil is de kleur van de bessen; bij mahonie zijn de bessen blauw, bij hulst zijn ze rood. De hybriden zijn erg lastig met zekerheid te onderscheiden van mahonie.

Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.

Herkomst – Waar komt Mahonie vandaan?

Het natuurlijk verspreidingsgebied van de mahonie ligt in het westen van Noord-Amerika en loopt van British Columbia (Canada) tot Californië (VS). Hier groeit de doornstruik in bossen van Douglasspar.

In 1822 werd de soort voor het eerst geïntroduceerd in Europa als tuinplant. Sindsdien is de mahonie meerdere keren op andere plekken in Europa geïntroduceerd. Inmiddels is de plant plaatselijk ingeburgerd in onder andere Groot-Brittannië, Nederland, België, Frankrijk en Duitsland. Naast de wilde vorm van mahonie worden er ook meerdere hybriden verkocht.

Verspreiding – Waar Mahonie voor?

Verspreiding kan zowel plaatsvinden via zaden als vegetatief. Vogels eten de bessen en kunnen zo de zaden over grote afstanden verspreiden. De vegetatieve verspreiding vindt plaats via ondergrondse worteluitlopers, waarmee een mahonieplant zich met 1 m per jaar kan uitbreiden. Bovendien verwilderen zowel de mahonie als de hybriden vanuit aanplant.

Mahonie kan zowel op kalkhoudende of zwak zure zandgronden als op steenachtige standplaatsen groeien. Verder staat de soort graag op licht beschaduwde plekken op vrij voedselarme tot matig voedselrijke en vrij droge tot iets vochtige standplaatsen. Dankzij de lage eisen die de soort stelt, kan de mahonie op veel plekken voorkomen. In natuurlijke omgevingen, onder andere in de duinen, staat de doornstruik in bossen, struwelen, open graslanden en houtwallen. In stedelijk gebied komt de soort voor in stadsparken, op begraafplaatsen, in struwelen op verlaten spoorwegterreinen en op oude muren of andere steenachtige plaatsen.

In Nederland is de soort ingeburgerd in de duinen langs de Hollandse en Zeeuwse kust en op de zandgronden in het midden, zuiden en oosten van het land.

Verspreidingskaart Mahonie
Verspreidingskaart Mahonie

Risico’s - Wat zijn de problemen?

De wilde vorm van mahonie en de hybriden ontsnappen regelmatig vanuit aanplant. In Vlaanderen vormen verwilderde individuen aaneengesloten mahoniestruiken van meerdere vierkante meters in duindoornstruwelen. Deze struiken zijn moeilijk doordringbaar en concurreren hierdoor inheemse duinvegetaties weg. Dit probleem treedt niet alleen op in duinstruwelen; ook in duinbossen kan mahonie wintergroene struiklagen vormen en daarmee de inheemse duinvegetatie verstoren.

Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?

Het voorkomen van verdere verspreiding is erg lastig. Vogels eten de bessen en kunnen de zaden over lange afstanden verspreiden. Daarnaast kent mahonie een sterke vegetatieve groei via worteluitlopers die zich tot 1 m per jaar kunnen uitbreiden. Zowel de wilde vorm als hybriden verwilderen bovendien vaak vanuit aanplant én zijn beide volop verkrijgbaar in de handel.

Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?

Bij bestrijding van mahonie en de hybriden is het belangrijk dat de gehele plant met wortel en al verwijderd wordt. Het is belangrijk dat er geen wortel- of stengelstukken achterblijven, aangezien zelf kleine restanten kunnen uitlopen. Om diezelfde reden moeten ook rijpe bessen afgevoerd worden.

Jonge planten en bij kleine oppervlakten kan handmatig uitgetrokken worden. Het uitgebreide en sterk vertakte wortelstelsel van mahonie maakt handmatig uittrekken, zelf bij jonge planten, echter lastig en erg arbeidsintensief. Grotere planten of grotere oppervlakten kan men beter mechanisch uitgegraven tot ongeveer 0,5 m diepte om vervolgens het uitgegraven materiaal te zeven met een 20 mm zeef. Na afloop is nazorg nodig gedurende meerder jaren waarbij eventuele hergroei wordt verwijderd.

Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?

Mahonie (Berberis aquifolium) staat niet op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dit betekent dat er geen wettelijke plicht is om de soort te bestrijden. Dat neemt niet weg dat terreinbeheerders (provincies, gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren) al wel bezig zijn met het nemen van maatregelen om schade en overlast zoveel mogelijk te beperken.

Waar vind ik meer informatie?

Leadfoto: Cephas, Wikimedia Commons, 2023

Gepubliceerd april 2024